Дойдуга пенсия сокуона оннун булуо ыраах быһыылаах. Сыл аайы саҥаттан-саҥа уларыйыы-тэлэрийии киирэр, ол аайы пенсияҕа тахсыбыт да, тахса илик да дьон мунара-тэнэрэ үгүс. Бу күннэргэ улууска РФ Пенсионнай фондун Саха Өрөспүүбүлүкэтинээҕи отделениетын управляющайын солбуйааччы Т.А.Иванова кэлэ сылдьарын көрсөн, дьэ, ити уларыйыы-тэлэрийии тула кэпсэтэ сырыттыбыт.
— Татьяна Афанасьевна, бастатан туран, дьон-сэргэ пенсия сокуонугар тахсар уларыйыылар тустарынан билиэн баҕарар...
— Бириэмэ ааһан истэҕин аайы пенсия сокуона эмиэ уларыйар. Урут биир эрэ пенсия көрүҥэ баара — үлэ пенсията. Ол пенсия икки өлүүттэн: страховой уонна мунньуллар (накопительнай) өлүүлэртэн турара. 2015 сыл тохсунньу 1 күнүттэн саҥа сокуонунан икки пенсия баар буолла: страховой уонна мунньуллар. 1967 сылтан бэттэх төрөөбүт дьон ити икки пенсияттан хайатын талалларын бэйэлэрэ быһаараллар. Холобур, страховойу, эбэтэр иккиэннэрин тэҥҥэ талыахтарын сөп. Билигин тэрилтэ үлэһитигэр 22 % страховой усунуоһу төлүүр. Итинтэн 6 % фиксированнай төлөбүргэ барар, онтон хаалбыт 16 бырыһыана тус бэйэтин сирэй счетугар киирэр. Страховойу таллаҕына 16 % бүтүннүү страховой пенсияҕа мунньуллар, оттон иккиэннэрин таллаҕына 10 % страховой пенсияҕа төлөнөр, 6 % үлэһит мунньунар пенсиятыгар барар. Үлэһит мунньунар өлүүтүн государствоттан тутулуга суох пенсионнай фондаларга уган, эбэтэр Пенсионнай фондаҕа хаалларан улаатыннаттарыан сөп. Саҥа сокуонунан үлэһит мунньунар өлүүтүн 5 сыл буола-буола атын фондаҕа мунньуллубут бырыhыанын сүтэрбэккэ эрэ көһөрөр кыахтаах. 2015 сылга диэри үлэһит мунньунар пенсиятын ханна уурдарарын сайабылыанньа суруйан, сыл аайы уларытыан сөп этэ. Билигин ол уларыйда. Сыл буолан баран, мунньунар пенсиятын атын фондаҕа көһөрөр буоллаҕына мунньуллубут бырыһыанын сүтэрэр. Ону хас биирдии киһи үчүгэйдик өйдүүрэ наада. Онон биир фондаҕа 5 сыл сытыаран баран, атын фондаҕа көһөрө ордук курдук. Манна биири өйдүөххэ наада, билигин государственнайа суох пенсионнай фондалар агеннара, ыаллары кэрийэ сылдьан, дьон пенсиятын мунньуллар өлүүтүн көһөртөрө сатыыллар, дьону булкуйаллар. Дьон итинник угаайыга киирэн биэрбэттэрин туһуттан өйдөтөр-сэрэтэр үлэ ыытыллыахтаах.
— Билигин тэрилтэлэр ый аайы Пенсионнай фондаҕа үлэһиттэрин хамнаһыттан страховой усунуоһу угаллар. Ол усунуос пенсия төлөбүрүгэр барар. Биһиги өрөспүүбүлүкэбит төһө усунуоһу угарый уонна ол усунуос кээмэйэ пенсия төлөбүрүгэр тиийэр дуо?
— Биһиги пенсияны өрөспүүбүлүкэ пенсионнай отделениетыгар киирбит страховой усунуостан төлүүбүт. 2007 сылга диэри өрөспүүбүлүкэттэн хомуллар усунуос кээмэйэ пенсияны төлүүрбүтүгэр тиийэр этэ. Онтон кэлин усунуос хомуллуута кыайтарбат. Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн сылга 40 млрд. курдук страховой усунуос хомуллар. Ити биһиги төлүүр пенсиябыт 80 бырыһыаныгар эрэ тэҥнэһэр. Тиийбэт үбү Россия Пенсионнай фондуттан ылан ситэрэн биэрэбит. Билигин өрөспүүбүлүкэ тэрилтэлэрэ Пенсионнай фондаҕа 3 млрд. курдук үбү ситэ киллэрбэккэ олороллор. Онон иэс төлөбүрүгэр күүстээх өйдөтөр үлэ барыан наада. Таатталар улахан иэстэрэ суох, сүнньүнэн тыа хаһаайыстыбатын тэрилтэлэрэ ситэ төлөспөттөр. Оттон өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн ылар буоллахха, Дьокуускай куорат, Хаҥалас улууһа уонна промышленнай улуустар улахан иэстээх сылдьаллар. Биһиги бу иэһи аччатар туһугар үлэлэһэбит.
— Пенсияҕа тахсар саас үрдүүрүн дуу, үрдээбэтин дуу туһунан элбэх кэпсэтии барар. Ону чуолкайдыахха син дуо?
— Бу ыйытыыга хоруй чопчу, пенсияҕа тахсар саас үрдээбэт. Өссө өрдөөҕүттэн үлэлиир дьоҥҥо пенсияны төлөөбөт туһунан кэпсэтии бөҕө барбыта. Ол эрээри ити хайа да өртүнэн табыллыбат, социальнай тыҥааһыны һөскэтиэн сөптөөх боппуруос буоларынан тохтотуллан турар. Ол оннугар саҥа пенсияҕа тахсар дьон үлэлэриттэн тохтуохтарыгар диэри пенсияларын ылбат түгэннэригэр, үлэлэриттэн уурайдахтарына пенсиялара балачча үрдүүр буолла. Ити дьаһал дьон үрдүк пенсияҕа тахсалларыгар көҕүлээһин биир көрүҥэ буолар.
— Бары билэрбит курдук быйыл олунньуттан µлэлээбэт пенсионердар пенсиялара µрдээтэ, оттон µлэлиир пенсионердарга µрдээбэтэ. Ити туґунан тугу этиэІ этэй?
— Кырдьык, олунньуттан үлэлээбэт эрэ пенсионердар пенсиялара үрдэтиллибитэ. Билигин үлэлии сылдьар киһи хаһан үлэтиттэн уурайар да киниэхэ ити индексация ааҕыллан, пенсията үрдэтиллиэҕэ. Ол инниттэн муус устартан тэрилтэлэр ый аайы Пенсионнай фондаҕа үлэһиттэрин туһунан отчуот түһэрэр буоллулар. Ити отчуот туһааннаах ый кэнниттэн үүнэр ый 10 күнүгэр диэри түһүөхтээх. Оччоҕо үлэттэн уурайбыт киһи пенсията ити ый кэнниттэн үүнэр ыйтан үрдэтиллэн төлөнөр, туһааннаах үлэһиттэн сайабылыанньа ирдэммэт. Холобур, муус устарга үлэтиттэн уурайбыт киһи туһунан отчуот ыам ыйын 10 күнүгэр диэри Пенсионнай фондаҕа киириэхтээх. Оччотугар ол киһи бэс ыйыттан үрдээбит пенсияны ылыаҕа.
— «Эрэл» государствоттан тутулуга суох пенсионнай фонда үлэтэ тохтообутун билэбит. Пенсияларын мунньуллар өлүүтүн ити фондаҕа уурдарбыт дьон харчыта төннөр дуо?
— Россия Киин баана «Эрэл» фонда лицензиятын ылан турар. Онон Киин баан пенсияларын мунньуллар өлүүтүн «Эрэлгэ» уурдарбыт дьон харчытын Россия Пенсионнай фондугар ыытыахтаах. Туһааннаах дьон ол харчыларын ханнык баҕарар государствоттан тутулуга суох пенсионнай фондаларга угуохтарын сөп.
—Өссө биир боппуруоһу чуолкайдыахпын баҕарабын. Сэбиэскэй былаас сылларыгар оскуола оҕолоро сайын 2-3-түү ый совхозтар отделениеларыгар окко, кирпииччэҕэ үлэлиир буолаллара. Ити үлэлээбит кэмнэрэ пенсияҕа тахсалларыгар учуоттаныан сөп дуо?
— Оҕолор сайыҥҥы ыйдарга үлэлээбит кэмнэрэ, үлэ киниискэлээх буоллахтарына, эбэтэр хамнас ылбыт биэдэмэстэригэр олоҕуран пенсионнай ыстааска хос ааҕыллар. Оттон оҕо сылдьан үлэлээн баран, сайын үлэлээбиттэрин туоһулуур докумуона суох дьон икки туоһуну булан үлэлээбиттэрин бигэргэттэрдэхтэринэ, эмиэ ыстаастара ааҕыллар.
— Билигин пенсияны ааҕыы формулата букатын уларыйда, баалынан ааҕыллар буолла. Оччотугар саҥа пенсияҕа тахсаары сылдьар киһи пенсията хайдах ааҕылларый?
— СаІа пенсияҕа тахсар дьон куттаналларыгар төрүөт суох. Кинилэргэ пенсиялара урукку формуланан ааҕыллан баран, саҥа сокуон формулатыгар көһөрүллэн ааҕыллар. Онон тугу да сүтэрбэттэр. Түгэнинэн туһанан этэр буоллахха, ааспыт сыл түмүгүнэн Россия Пенсионнай фондун СӨ отделениета Уһук Илин федеральнай уокурукка үлэ бары көрдөрүүлэринэн бастакы миэстэҕэ таҕыста. Бу түмүгү таһаарыыга элбэх көрдөрүү: пенсияны анааһын, төлөөһүн, страховой усунуоһу хомуйуу, персонифицированнай учуоту таба ыытыы, иэс хомуйуута уо.д.а. төһө таба уонна сыыһата суох оҥоһуллубуттара учуоттаналлар. Ити ирдэбиллэри биһиги отделениебыт үлэһиттэрэ эҥкилэ суох толорон, ити үрдүк көрдөрүүнү ситистибит.
— Татьяна Афанасьевна, кэрэхсэбиллээх кэпсээниҥ иһин махтанабыт уонна инникитин ааспыт сыллааҕы ситиһиигитин өссө чиҥэтэн иһэргитигэр баҕарабыт.
Кэпсэттэ Н.ИОВЛЕВ.
