Бу күннэргэ улууспутугар киэн туттар биир дойдулаахпыт Н.Е.Мординов-Амма Аччыгыйа саха норуотун энциклопедиятынан ааттаммыт «Сааскы кэм» романыгар олоҕуран уһуллар «Биһиги билбэтэх оҕо сааспыт» («Детство, которого мы не знали») киинэ түмүк көстүүтэ «Хадаайы» литературнай-художественнай түмэлигэр уһулунна.
Киинэ сүрүн геройун Микиитэ Лэглээрин уобараһын Ытык Күөл 1 №-дээх орто оскуолатын 6-с кылааһын үөрэнээччитэ Алеша Петров оонньоото. Онон Микиитэ хараҕынан оччотооҕу, 1917 сыллаах олоҕу көрөр кыахтанабыт.
Киинэни устуу муус устартан суруйааччы төрөөбүт алааһыгар Хоптолооххо саҕаламмыт. Онтон киинэ түмүк эпизода «Хадаайы» литературнай-художественнай түмэлигэр, Таатта үрэх үрдүгэр уһулунна. Биһиги тиийэрбитигэр акка лөглөччү олорбут киһи «Революция буолла» диэн сүүрдэн кэлэр эпизода, кырата уончата төхтүрүйэн уһулунна быһыылаах. Маныаха чараас, нэк сонноох Микиитэ аттан куттанан туора ойон хаарга охторо көрдөрүллэр. Бу курдук киинэ устуутун ымпыга-чымпыга элбэҕэ сөхтөрдө. Киинэҕэ устааччылар, уһуллааччылар даҕаны тоҥнулар-хаттылар, «Кадр уһулунна, барыгытыгар махтал» - диэбиттэригэр ытыс тыаһа хабылла түстэ... Бу курдук «Биһиги билбэтэх оҕо сааспыт» киинэ түмүк каадыра уһулунна.
Режиссер Алексей Романовтыын аргыстаһан иһэн киинэ туһунан кэпсэтэбит:
- Үлэбит муус устар 24 күнүгэр суруйааччы төрөөбүт алааһыттан саҕаламмыта. Киинэни устуу Хадаайы, Харбалаах, Чөркөөх түмэллэригэр ыытылынна. Билигин тыаһын оҥоруу, цветовой коррекция, музыкальнай киэргэтии үлэтэ хаалла. Бу маны соҕуруу ыытан оҥотторуохпун баҕарабын даҕаны үбэ-харчыта улаханнык хамсыы илик.
Киинэҕэ 1917 сыл, оччотооҕу кэм оҕо хараҕынан көрдөрүлүннэ. Киинэҕэ эпизод оруолларын киллэрэн туран 34 киһи уһулунна, 6 сүрүн герой баар. Таатта олохтоохторо, музейдар киинэ тахсыытыгар улахан кылааттарын киллэрдилэр, туох кыалларынан көмөлөстүлэр. 1917 сыллаах эргин олоҕу-дьаһаҕы, туттар тээбириннэри, таҥаһы-сабы көрдөөтүбүт даҕаны тута булан истилэр. 1917 сыл дойду үрдүнэн улахан политическай сабыытыйа буолбута. Бу биир сыл иһигэр олох хайдах буолбута көрдөрүллэр. Киинэ устар бөлөҕөр 17 киһи киирэн үлэлээтэ.
Киинэбит улахан экраҥҥа кэлэр сыл олунньу ыйыгар тахсыаҕа. Билигин устубут кадрдарбыт таҥылла сылдьар, оттон киинэни саҥалаан-иҥэлээн, уотун-күөһүн коррекциялааһын, музыкальнай доҕуһуола оҥоһуллар.
- Алексей Семенович, киинэ бюджета төһө уларыйда? Бастаан 3 мөл. солк. диэн этэ дии?
- Киинэни устан истэхпит аайы, эбии ороскуоттар киирэннэр, 7 мөл.солк. тэҥнэстэ. Үлэ хаамыытыгар хаһан баҕарар ороскуот көстөн иһэр. Бастаан киинэ бюджета 3 мөл. солк. этэ, мантан аҥарын бииргэ үбүлээһин суотугар Таатта улууһун дьаһалтата төлүөхтээх. Билигин иэс-күүс ылан үлэлии сылдьабыт. Сыл бүтүөр диэри улуус дьаһалтата көрүөхтээх үбүн ыыттаҕына эрэ үлэбит силигин ситэрэ буолуо. Киинэҕэ уһуллубут кылаабынай геройдарбытыгар хамнастарын төлүү иликпит.
- Бу киинэҕэ тугу толкуйдаабытыҥ барыта олоххо киирдэ дуо?
- Төһө кыалларынан киллэрэ сатаатым.
Киинэ кылаабынай геройун ийэтэ Ньургуйаана Петрова:
- Быйылгы сыл биһиги дьиэ кэргэҥҥэ олус умнуллубат түгэннэри бэлэхтээтэ. Бу сааскыттан киинэ уһуллуутун тэтиминэн олордубут. Оҕобунаан Алешалыын «Сааскы кэм» сценарийын иккиэн аахпыппыт, тылын үөрэппиппит. Алеша Таатта театрын иһинэн үлэлиир «Кустук» оҕо драмтеатрыгар дьарыктанар, музыкальнай оскуолаҕа гитара кылааһыгар үөрэнэр.
Оҕом киинэҕэ уһуллар сылаалаах үлэ буоларын биллэ, биһиги олох билбэт эйгэбит эбит. Биир дубль хаста да төхтөрүйэн уһуллар. Киинэни устуу саас, сарсыарда 4 чаастан Аммаҕа күн тахсыытын кытта тэҥҥэ уһулла сылдьыбыт кэмнэрдээх. Холобура, кадрга күннээх эбэтэр былыттаах түгэни көрдөрөргө күнү быһа, сороҕор хас да күн күүтүөхтэрин сөп.
- Алеша ордук кими утумнаан оонньууруй?
- Арааһа эбэтин Екатерина Романовнаны батан артыыстыыр буолуохтаах. Эбэбит Чөркөөххө П.Толстяков аатынан народнай театр биир тутаах артыыһа буолар.
- Бу киинэҕэ уһуллан Алеша төһө сайынна дии саныыгыный?
- Төрөппүт быһыытынан эттэхпинэ, оҕом дьону кытта алтыһарга үөрэннэ, наһаа үчүгэй оҕо саас чаҕылхай, умнуллубат түгэннэрин бэлэхтээтэ. Суруйааччы төрөөбүт-үөскээбит Хоптолоох алааһынан, сылгы базаларыгар, Дьокуускай куоракка Үс Хатыҥҥа уһулунна. Республикабыт биллэр-көстөр артыыһын Степанида Борисованы, эдэр артыыстар Сардаана Попованы, Федот Львову, Павел Ченяновы уо.д.а. кытта бииргэ алтыһан оонньообута элбэҕи биэрдэ.
- Киинэҕэ кылаабынай герой быһыытынан уһулунна, онон гонорар төлөнөр буоллаҕа?
- Гонорарын күүтэ сылдьар, гитара ылыан баҕарар.
Эпизод геройа Елена ФИЛАТОВА, Чөркөөх олохтооҕо:
- Сайыҥҥы үтүө күннэргэ киинэни Чөркөөх музейын комплексыгар, Пекарскай балаҕаныгар уһулбуттара. Эпизодтарга Чөркөөх народнай театрын артыыстара оонньоотулар. Киинэҕэ устааччылар саас эрдэ кэлэн оонньуур дьон тала сылдьан, миигин сырдык дьүһүннээххин диэн чугаһаппатахтара даҕаны. Ол эрээри биир үтүө күн музейга, киинэҕэ уһулла түргэнник кэлэ охсор үһүгүн, ырыган дьахтар наада буолла диэн илдьити туппутум. Онон киинэҕэ хамначчыт дьахтар оруолун оонньообутум.
Киинэҕэ уһуллар сыанаҕа оонньууртан төрүт ураты, туспа эбит. Сүрдээх ыарахан, хат-хат дубль бөҕө оҥорон сыра барда. Чөркөөхтөн В.Ф.Ефремов - кулуба, И.С.Кулаковскай казак, Е.Д.Багарытов, А.В.Дмитриева, А.Кондратьев, А.М.Тарбахов хамначчыттар, А.С.Борисова кулуба кыыһа, А.К.Егорова кулуба ойоҕо, П.Филатов дьиэ иһинээҕи үлэһит уол оруолларыгар оонньоотулар. Маны сэргэ театрга дьарыктанар эдэр оҕолор Максимилиан Решетников, Коля Борисов уһулуннулар. Түмүккэ саха былыргы олоҕун-дьаһаҕын көрдөрөр киинэни оҥорон устубут коллективка барҕа махтал тиэрдэбин.
С.ХАЛГАЕВА.
