Улууска кэлин сылларга эдэр дьон бааһынай хаһаайыстыба тэринэллэрэ элбээн эрэр. Кинилэртэн биирдэстэринэн Тыараһа нэһилиэгин бааһынайа М.И.Игнатьев буолар. Кини Иван Федорович Игнатьев уонна Мария Ильинична Ершова курдук үйэлээх саастарын тухары совхоз отделениетыгар сүөһү иитиитигэр үлэлээбит удьуор үлэһит дьон оҕолоро. Онон оҕо эрдэҕиттэн сүөһү иитиитэ диэн тугун билэн улааппыт буолан, кинилэр дьыалаларын салҕаан, дьонун кэтэх хаһаайыстыбатыгар турар 4 ынаҕы уонна субаннарын тутан, хаһаайыстыбатын өссө 11 сыл анараа өртүгэр убайа И.И.Игнатьевы уонна В.В.Собакины кытта кыттыһан тэриммит. Онон төрөппүттэрин дьарыгын салҕаан, сүөһү иитиитин сайыннарар хайысханы тутуһан үлэлии-хамсыы сылдьар. Ааспыт сыллаахха «Игнатьев» бааһынай хаһаайыстыба 62 ынах сүөһүнэн, ол иһигэр 24 ынаҕынан, 21 сылгынан, ол иһигэр 17 биэнэн дьиэ кэргэн ферматын куонкурсугар кыттан, Грант ылары ситиспит. Күн бүгүн ынах сүөһүлэрин ахсаанын 82 төбөҕө тиэрдибиттэр. Биһиги Тыараһаҕа тиийэ сылдьан, Михаил Ивановиһы көрсөн, хаһаайыстыбатын туһунан кэпсииригэр көрдөстүбүт:
— Биһиги хаһаайыстыбабытыгар үс ыал кыттыһан үлэлиибит. Дьонум сүөһүлэрин бэйэлэрин кэтэх хотонноругар көрөллөр. Оттон мин сүөһүлэрим кыстык хотоммор «Суор Уйалаахха» тураллар. Онно 140 сүөһүнү, ол иһигэр 60 ыанар ынаҕы, 40 тыһаҕаһы, 40 борооскуну кыстатан туруорабын, итинтэн 90-на дьон киэнэ. Кыайан сүөһү көрбөт сааһырбыт дьон, учууталлар, инбэлииттэр сүөһүлэрин ылан, хос көрөн туруорабыт. Ити сүһүлэри алтыа буолан көрөбүт. Бэйэбин кытары пенсионерка Т.Н.Эртюкова, Н.И.Чехордун, Е.И.Варламов ыанньыксытынан, С.Д.Ефремов фуражирынан, Н.Г.Игнатьев тас үлэһитинэн үлэлииллэр.
Хаһаайыстыба отунан, бурдугунан, уотурбанан сөртөөхтүк хааччынар буолан, сүөһүлэрэ, сылгылара этэҥҥэ сыл тахсан эрэллэр эбит. Оттуулларыгар анаан 27 гаа ходуһаны түүлэспиттэр, онно эбии 6 гаа дууһаҕа тиксибит сирдээхтэр. Ону таһынан дьон кыайан оттообокко хаалларбыт сирин оттоон, сыл тахсар отторун булуналларын туһунан кэпсииллэр. Михаил Иванович убайынаан кыттыһан, ааспыт сыллаахха 120-чэ тонна оту бэлэмнээбиттэр. Оттуур-мастыыр техникэнэн балачча хааччыммыттар. «МТЗ-82», «Владимировец», үс кытайскай трактордаахтар, охсор, мунньар техникэлээхтэр. Онон дэлэччи оттоон, сыл аайы кырата 15-тии оту курулаан, кыбыыларыгар таһынан кэбиһэр буолбуттар. Ол отторун күһүн сүөһүлэригэр, сыарҕа хаара түһүөр диэри, сиэтэр буоланнар, күһүҥҥү хара хапсыыр саҕана сүөһү быһа түһүүтүн, ырыганнааһынын таһаарбат эбиттэр. Онон, Михаил Иванович, төһө да эдэрин иһин өбүгэлэрин үтүө үгэһин умнубакка күн бүгүнүгэр диэри тутуһа сылдьара, кини кэскиллээхтик дьаһанар уонна үлэ тэрээһинин кыайа тутар хаһаайын буоларын туоһулуур.
— Ынах сүөһүбүт таһынан дьон кэтэх сылгытын ааҕан туран, 82 сылгыны иитэн туруорабыт, икки сиринэн көрөбүт. Базаларбыт Уорҕаҕа уонна Сырылатар Өтөҕөр бааллар. Сылгыларбын бэйэм көрөбүн. Быйыл хаһыылаах, үчүгэй дьыл буолан сылгылар туруктара этэҥҥэ. Улаханнык аһылыкка да киирбэтилэр, — диэн кэпсиир Михаил Иванович, сылгыларын туһунан ыйыталаспыппытыгар.
— Быйыл от баар буолан сүөһү да, сылгы да туруга куһаҕана суох. Нэһилиэк хаһаайыстыбалара сыл тахсар оттоохтор. Ону таһынан кэлин сылларга дьон көрдөһүүтүнэн «Сайсары» бааһынай рыногыттан чэпчэтиилээх уотурбаны уонна бурдугу аҕалан түҥэтэр буоллубут. Одьулуунтан эмиэ бурдук ыла сылдьыбыппыт. Быйыл улуустааҕы «Прогресс» ПО нөҥүө үлэһэн, 20-чэ тонна уотурбаны аҕалтаран, маҕаһыын нөҥүө ыалларынан тарҕаттыбыт, түгэнинэн туһанан потребобщество салайааччыта Н.Н.Васильева махталбытын тиэрдэбит, — биһиги кэпсэтиибитигэр нэһилиэк тыа хаһаайыстыбатыгар специалиһа К.В.Турнина кыттыһар.
Михаил Иванович сайынын күөх нуолур солко кырыстаах, үүттүгэннээх мэччирэҥнээх «Саһыл Уйалаах» сайылыгар көһүн тахсан, үрүҥ илгэни үрүлүччү сүүрдэр. Ол курдук ааспыт сыллаахха государствоҕа 63 тонна үүтү туттарарга сорук туруорунан үлэлээбит уонна ону 64,4 тоннанан толорору хааччыйбыт. Сайылыгар ынахтарын ыыр аппараатынан ыатар уонна үүтүн охладительгэ сойутан туттарар буолан, үүтэ үрдүк суортааҕынан барарын ситиспит.
Билигин «Игнатьев» бааһынай хаһаайыстыба үлэһиттэрэ 100 сүөһү турар кыстыыр хотон тутуутун саҕалаабыттар. Маһын таспыттар, 94 сваяны түһэрбиттэр.
Михаил Иванович улахан дьиэ кэргэн аҕа баһылыга. Бухгалтер идэлээх Христина Анатольевналыын ыал буолан сэттэ оҕолонон, быр-бааччы олороллор. Улаханнара 8-с кылааска үөрэнэр буоллаҕына кыралара, мурун бүөтэ соҕотох уоллара биир саастаах. Онон дьиэ иһэ оҕ аймах көй саҥатынан күйгүөрэн олорор. Игнатьевтар 2012 с. бааһынай хаһаайыстыба тэринэн үлэлиир уонна элбэх оҕолоох, кэскиллээх эдэр ыал буолалларынан, Тыа хаһаайыстыбатын министерствотын сүнньүнэн кэтэх дьиэ тутуутугар ананар субсидияҕа тиксэн, 2014 с. тупсаҕай оҥоһуулаах, 7 х 10 м иэннээх икки этээстээх дьиэни туттан киирбиттэр. Дьиэлэригэр эбии котельнай туттубуттар, онон быр курдук сып-сылаастык олороллор.
Кэпсэтиибит бүтүүтүгэр К.В.Турнина Михаиллаах Христина туһунан: «Михаил Иванович олус көхтөөх киһи, нэһилиэккэ туох эмэ ыытыллар буолла да, хаһан да аккаастаабат, иннинэн сылдьар. Ол иһин нэһилиэкпит баһылыга С.В.Сунхалыров дьиэ кэргэн Гранын ыларыгар бэйэтинэн сүүрэн-көтөн, күүс-көмө буолбута. Игнатьевтар биһиги биир элбэҕи эрэнэ кэтэһэр, киэн туттар ыалбыт, үлэһит ыал династиятын салҕааччыларбыт буолаллар», — диэн бэрт истиҥ-иһирэх тыллары кыбытан ааһар.
Биһиги Игнатьевтар дьиэлэригэр-уоттарыгар сылдьан, үлэлэрин-хамнастарын билсиһэн, санаабыт улаханнык өрө көтөҕүллэн таҕыстыбыт. Маннык төрөөбүт норуоттарын төрүт дьарыктарыттан — сүөһү иитиититтэн тэйбэккэ, илиилэрин араарбакка үлэлии сылдьар дьон баарын тухары саха норуотун кэскилэ кэхтибэт, өссө сайда, чэчирии туруоҕа. Онон Игнатьевтар курдук үлэһит, элбэх оҕолоох-уруулаах эдэр ыал үксүү турдун, норуоттарын аатын ааттата сырыттыннар диэн баҕа санаабытын тиэрдэбит.
Н.ИОВЛЕВ.
