Бу кµннэргэ улуус дьаһалтатыгар нэһилиэктэр дьаһалталарын, тыа хаһаайыстыбатын специалистара, землеустроителлэр кыттыылаах улахан сүбэ мунньах, семинар буолан ааста. Мунньаҕы улуус баһылыга М.М.Соров иилээн-саҕалаан ыытта уонна киирии тылыгар улууска учуот, отчуот үлэтэ олус мөлтөөбүтүнэн, ону өрө тардар туһуттан бу үлэҕэ быһаччы сыһыаннаах специалистары түмэн, сүбэ мунньах ыытарга быһаарбыттарын бэлиэтээтэ.
Отчуот булгуччулаах ирдэбил
Мунньахха бастакы икки боппуруос СӨ Бырабыыталыстыбата уонна Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ тиэрдибит сорудахтара хайдах туолан иһэллэригэр ананна. Ол сүнньүнэн иһитиннэриини улуус дьаһалтатын экономикаҕа управлениетын специалиһа А.А.Боппосов оҥордо. Кини сыл 8 ыйын түмүгүнэн үлэ салааларынан судаарыстыба тиэрдибит сорудахтара хайдах туолан, хайа нэһилиэк хайдах үлэлээн иһэрин туһунан слайдаларынан көрдөрө-көрдөрө, сиһилии кэпсээтэ уонна соторутааҕыта ыытыллыбыт улуус баһылыгын агросэбиэтин мунньаҕын кэнниттэн балаһыанньа балачча көнөн эрэрин, чуолаан тутуу маһын уонна пиломатырыйаалы бэлэмнээһиҥҥэ хамсааһын тахсыбытын, сымыыкка былаан туолбутун, килиэп-буулка оҥоһуктарга оҕо садтарыттан, оскуолалартан отчуоттар киирэн эрэллэрин, ол гынан баран билигин да үгүс детсад, оскуола отчуот биэрэ илигин уо.д.а. бэлиэтээтэ.
Улуустааҕы статистика отделын специалиһа С.П.Спиридонова нэһилиэктэртэн олохтоох оҥорон таһаарааччылар бородууксуйаларын туһунан отчуот ситэ киирбэтин, чуолаан детсадтарга, оскуолаларга астаммыт килиэп-буулка оҥоһуктар, ИП-лар, кэтэх пилорамалаахтар бэлэмнээбит пиломатырыйааллара, нэһилиэктэргэ бэлэмнэммит тутуу маһа ситэ-хото отчуоттаммат буоланнар, улуус уопсай көрдөрүүтэ таҥнары тардылларын, ааспыт агросэбиэт мунньаҕын кэнниттэн Дьохсоҕон оскуолата уонна 3 детсад эрэ отчуот түһэрбиттэрин, 9 ый түмүгүнэн үүт валовой ыаһыныгар сайыҥҥы өттүгэр ситэ отчуоттамматах үүтү эбии киллэрэн, үөһэ ыыппыттарын, аччатан бигэргэппиттэрин, билиҥҥи туругунан үүт валовой ыамын сорудаҕа 98,3 бырыһыаҥҥа тахсыбытын, онон сыл мантан хаалбыт 3 ыйыгар үлэ бары салаатынан отчуоту сыспакка-соспокко кэмигэр түһэрэн иһэр наадалааҕын санатта.
Отчуоту түһэриигэ биир өйдөммөт түгэн тахса сырытта. Дьаһалталар, тыа хаһаайыстыбатын специалистара килиэп-буулка оҥоһуктар, тутуу матырыйаалын отчуоттааһыны «биһиги отчуоттуур эбээһи-нэспит буолбатах, оҥорон таһаарар дьон бэйэлэрэ отчуоттуохтаахтар» диэн куотунар аакка барбыттарын, «эһиги отчуоттаабатаххыт иһин хонтуруола, ирдэбилэ эһиэхэ сүктэриллэр, туһааннаах ИП-ларга, хаһаайыстыбаларга, оскуолаларга, детсадтарга отчуот туһунан саната сылдьыҥ, улуустааҕы үөрэх управлениетыгар эмиэ ирдэбил туруоруллуоҕа» диэн эттилэр.
Улуус баһылыга М.М.Соров ааспыт сыллаахха улуустан 3 нэһилиэк 3-түү мөл. солк. граны ылбытын, кинилэртэн Амма нэһилиэгэ 8 ый түмүгүнэн судаарыстыба тиэрдибит 9 сорудаҕыттан 2-тин эрэ толорон олорорун, 9 ый да кэнниттэн балаһыанньата үчүгэйдик көнө илигин, Игидэй нэһилиэгэ 9 ыйынан көрдөрүүтэ балачча көммүтүн, бу икки нэһилиэктэн 2 кооператив чэбдигирдии программатыгар киирбитин, ол кэмҥэ отчуотун кэмигэр түһэрбэккэ «Победа» ТХПК бу программаҕа хапсыбатаҕын, улуус үгүс нэһилиэгэ үһүс квартал түмүгүнэн сүрүн көрдөрүүлэргэ үчүгэй түмүктэри ситиспиттэрин, онон бу сыл түмүгүнэн 3 мөл. граҥҥа тиксэр балаһыанньалаах нэһилиэк ахсаана элбиир чинчилээҕин бэлиэтээтэ уонна: «Үгүс баһылык кумааҕыны кытта үчүгэйдик үлэлэспэтэ баар суол. Ол түмүгэр отчуоттар ситэ түспэттэр. Отчуоту эһиги түһэрэҕит, дьоҥҥут-сэргэҕит үлэтин-хамнаһын түмүгүн эһиги көрдөрөҕүт. Ил дархан министерстволарга, ведомстволарга сорудах биэрбитэ, улуустарга капитальнай тутуу бэриллэр буоллаҕына муниципальнай тэриллиилэр тугу, төһөнү оҥорон таһааралларын көрөр буолуҥ диэн. Онон үчүгэй үлэлээх, судаарыстыба сорудахтарын толорон иһэр улуус баһылыга министерстволарга, ведомстволарга сылдьан туруорсарыгар тирэхтээх буолуо. Сорудах туолбатыгар икки төрүт баар. Бастакыта, ситэ тэрийбэппит. Холобур, үүт таһыытын, хотон тутуутун уо.д.а. үчүгэйдик тэрийбэппит. Иккиһинэн, оҥоһуллубут үлэ ситэ отчуоттаммат. Холобур, ИП-лар тоҕо отчуоттаабаттарый? Нолуокпут улаатыа диэн куттаналлар. Кинилэр куттанар төрүөттэрэ суох, сылга биир нолуогу төлүүллэр, онон кинилэр төһөнү оҥорон таһаарбыттара нолуоктарыгар дьайбат. Ол оннугар субсидия, субвенция ылалларыгар көмөлөөх эрэ буолуоҕа. Нэһилиэктэргэ пиломатырыйаал бөҕө бэлэмнэнэр, отчуот суох. Быйыл 1000-тан тахса кууруссаны аҕаллыбыт, сымыыт баар буолуохтаах. Нэһилиэктэргэ ыйдааҕы, кварталлааҕы, сыллааҕы былааннар тиэрдиллэн тураллар, ону баран көрүҥ уонна отчуоттар түһүүлэрин хонтуруоллааҥ. Ирдэбил туруоҕуттан, 9 ый түмүгүнэн балаһыанньа көнөн эрэр», — диэн мунньахха сылдьыбыт специалистарга туһаайан, күүстээх ирдэбили туруорда.
1-дии гааны түҥэтии саҕаланна
Мунньахха салгыы Уһук Илиҥҥи 1 гаа сокуона олоххо киириитин туһунан боппуруос көрүлүннэ. Манна иһитиннэриини улуустааҕы «Муниципальнай баайы-дуолу салайар кэмитиэт» МКТ директора П.И.Христофорова оҥордо.
Кини Уһук Илин 1 гаатын туһунан сокуон бэс ыйын 1 күнүттэн бастакы түһүмэҕэ биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр Нерюнгри оройуонуттан саҕаламмытын, алтынньы 1 күнүттэн иккис түһүмэх саҕаланан, өрөспүүбүлүкэ хас биирдии олохтооҕо сир ылар бырааптааҕын, кэлэр сылтан Россия гражданина ханна олороруттан тутулуга суох сир ылар кыахтанарын туһунан иһитиннэрдэ. Алтынньы 1 күнүгэр диэри улуус олохтоохторуттан 3014 уведомление киирбититтэн, 2903-һэ картаҕа киллэриллибит, улууска 15 боломуочуйалаах уорган тэриллибит, сири түҥэтиинэн кинилэр дьарыктанар буолбуттар. Билиҥҥи туругунан 1 гаа сири ыларга 9 сайаапка киирбит, ол иһигэр 2-тэ Октябрьскай, 2-тэ Уус Амма нэһилиэктэригэр киирбит, Дьохсоҕон нэһилиэгэр киирбит 5 сайаапка ойуур фондугар сыһыаннааҕынан Ойуур сыһыаннаһыыларын департаменыгар ыытыллыбыт. Бу үлэ хаамыытын туһунан нэһилиэктэртэн күн аайы отчуот хомуллара ирдэнэр эбит. Ону Таатта, Уус Амма, Уолба нэһилиэктэрин дьаһалталара үчүгэйдик ыыта олороллоро, онтон атыттарга билиҥҥитэ ситэтэ суох ыытыллара, онуоха интернет мөлтөхтүк үлэлиирэ улахан мэһэйи үөскэтэрэ ахтылынна. Дакылаатчыт сир ылыан баҕалаахтар судаарыстыбаттан көмө порталыгар ханна, хайдах киирэн регистрацияланан сайаапка ыыталларыгар элбэх сүбэни-аманы биэрдэ.
Кэпсэтиигэ сүрүн болҕомто межевание оҥорторуутугар, кадастр учуотугар туруортарыыга, чуолаан ити өҥөлөр төлөбүрдэригэр уурулунна. Ону тэҥэ кадастр инженерэ суоҕа, «Земля» ХЭО улууһу барытын хааччыйар кыаҕа суоҕа ахтылынна. Өҥө төлөбүрүгэр көмө оҥоруохха сөп дуо диэн ыйытыыга улуус баһылыга М.М.Соров улуус да, нэһилиэктэр да бюджеттэрин өттүттэн, бюджет үбэ кырыымчыгынан, туох да көмө оҥоһуллар кыаҕа суоҕун туһунан быһаччы хоруйу биэрдэ. Кини итини тэҥэ уведомлениелаах дьон сирдэрин картаҕа киллэртэриини түргэтэтэргэ, ол инниттэн чааһынай үлэлиир кадастр инженердэрин булан, үчүгэйдик дуогабардаһан үлэлэһэргэ сүбэ-саргы биэрдэ.
Мунньахха итини тэҥэ улуус дьаһалтатын инновацияҕа отделын сүрүннүүр специалиһа Д.Д.Тараканов нэһилиэктэргэ судаарыстыбаннай өҥөнү хааччыйар кииннэри тэрийии, улуустааҕы архыып сэбиэдиссэйэ Л.П.Слепцова нэһилиэктэртэн улуус архыыбыгар докумуоннары туттарыы бэрээдэгин, онуоха ханнык салалта буолар докумуоннар ирдэнэллэрин, тэрилтэлэр архыыптарын паспордарын туттарыы туһунан иһитиннэрии оҥордулар, ыйыы-кэрдии биэрдилэр.
Н.ИОВЛЕВ.
